Η δύναμη του Πυγμαλίωνα

Υπήρχε κάποτε ένας γέρος που λεγόταν Ναχοκομπόνι. Ανησυχούσε γιατί δεν είχε κόρη και ποιος θα τον φρόντιζε αν χρειαζόταν; Μια και ήταν, όμως, μάγος, πήρε έναν κορμό δαμασκηνιάς, τον σκάλισε και έφτιαξε μια κόρη.

Από παραμύθι των Ινδιάνων της Γουιάνας

ΑΦΟΤΟΥ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ φιλόσοφοι απεκάλεσαν την τέχνη "μίμηση της φύσης", οι επίγονοι τους δεν σταμάτησαν ποτέ να επιβεβαιώνουν, να απορρίπτουν ή να τροποποιούν αυτό τον ορισμό. Ανάλογες ήταν και οι προθέσεις των δύο πρώτων κεφαλαίων αυτού του βιβλίου, που προσπάθησαν να δείξουν τα όρια κάθε προσπάθειας για τέλεια "μίμηση" - όρια που προκύπτουν τόσο από τον χαρακτήρα του εκφραστικού μέσου, όσο και από την ψυχολογία της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Όλοι ξέρουμε πως αυτή η προσπάθεια μίμησης έχει πάψει σήμερα να αποτελεί το κύριο μέλημα των καλλιτεχνών. Πρόκειται, όμως, για μια νέα αφετηρία; Και ήταν σωστές οι περιγραφές των Ελλήνων για τους στόχους των παλιότερων απ' αυτούς καλλιτεχνών;

Η ίδια η Ελληνική μυθολογία μας δίνει μια αρκετά διαφορετική εικόνα. Μας μιλάει για μια παλιότερη και πολύ πιο απόκοσμη λειτουργία της τέχνης, όταν ο καλλιτέχνης δεν επιδίωκε την πιστή αναπαραγωγή και την ομοιότητα με την φύση, αλλά να "δημιουργήσει" ο ίδιος. Ο πιο γνωστός από μια σειρά μύθους που καταγράφουν την πίστη στη δυνατότητα της τέχνης για δημιουργία και όχι απλώς για αναπαραγωγή είναι ο μύθος του Πυγμαλίωνα. Έστω και αν ο Οβίδιος μετάτρεψε το μύθο σε ερωτική ιστοριούλα, μπορεί κανείς ακόμα και στην "αρωματισμένη" αυτή εκδοχή του να νιώσει τη συγκίνηση που προκάλεσε κάποτε στον άνθρωπο η συνειδητοποίηση των μυστηριακών δυνάμεων της τέχνης.

Στον Οβίδιο, ο Πυγμαλίων είναι ένας γλύπτης που ερωτεύεται ένα έργο του. Παρακαλεί την Αφροδίτη για μια γυναίκα με την ίδια εμφάνιση και η θεά μετατρέπει το ψυχρό ελεφαντόδοντο σε ζωντανό σώμα. Πρόκειται για ένα μύθο που έχει κεντρίσει τη φαντασία αρκετών καλλιτεχνών, από τον Μπερν - Τζόουνς και τα υπερσυναισθηματικά του όνειρα ως τον Ντωμιέ και

τον χωρίς φραγμούς σαρκασμό του.

Χωρίς την υποκρυπτόμενη υπόσχεση αυτού του μύθου, χωρίς τις κρυφές ελπίδες και τους κρυφούς φόβους που συνοδεύουν την πράξη της δημιουργίας, ίσως να μην υπήρχε η τέχνη όπως την ξέρουμε και την εννοούμε σήμερα.

Ένας από τους πιο προικισμένους και πρωτότυπους Άγγλους ζωγράφους, ο Λούσιαν Φρόυντ, γράφει κάπου: "Όταν δημιουργείς ένα έργο τέχνης, ποτέ δεν υπάρχει μια στιγμή απόλυτης ευτυχίας. Η πράξη της δημιουργίας σε κάνει να νιώσεις την υπόσχεση για κάτι τέτοιο, αλλά με την ολοκλήρωση του έργου τέχνης αυτή η προσδοκία εξανεμίζεται. Είναι η στιγμή που ο ζωγράφος συνειδητοποιεί πως δεν ζωγραφίζει τίποτε περισσότερο από μια εικόνα, ενώ ως τότε είχε την κρυφή αλλά και φρούδα ελπίδα πως η εικόνα θα μπορούσε να αποκτήσει ζωή".

"Τίποτε περισσότερο από μια εικόνα", λέει ο Λούσιαν Φρόυντ...

E. H. GOMBRICH

Τέχνη και ψευδαίσθηση

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΠΑΣ

Απόσπασμα: Λειτουργία και Φόρμα

Στην ΑΣΠΡΗ ΑΓΑΠΗ - ΕΡΜΙΑ